W naszej obecnej współczesności refleksja nad zjawiskami globalnymi w relacji do historii zbiorowości, na różnych jej poziomach, nabiera szczególnego znaczenia. Refleksja nad procesami zbiorowymi ma swoją historię, która jest nie mniej ważna od historii samych procesów. Dlatego prezentujemy dziś artykuł, który w pewnym sensie leży u źródeł tych procesów analitycznych, które wydają się tak znaczące w świetle tych zjawisk, których uczestnictwo staje się dziś nieuchronnie częścią naszego indywidualnego przeznaczenia.
Wśród różnych dyscyplin naukowych zdarzają się niekiedy artykuły, których wielkość mierzy się nie ich objętością, lecz ich twórczym wpływem na rozwój pola nauki. W dziedzinie psychoanalizy klasycznym przykładem jest dwustronicowy tekst Biona zatytułowany „Notes on memory and desire”. W obszarze psychologii analitycznej jednym z takich tekstów jest „Nieświadomość kulturowa” Josepha L. Hendersona. Jest to poprawiona wersja artykułu zaprezentowanego na Krajowej Konferencji Analityków Jungowskich we wrześniu 1987 roku. Opublikowaną wersję można znaleźć w periodyku Quadrant (vol. 21, no 2. 1988) lub w wyborze esejów Hendersona zatytułowanym „Cień i Jaźń”, a opublikowanym w 1990 roku przez Wydawnictwo Chiron (1).
Artykuł jest dziełem późnego Hendersona i w tym znaczeniu jest efektem długoletniego zainteresowania autora zagadnieniami kultury i postaw kulturowych w relacji do psychologii analitycznej. Zawarta w nim ilustracja kliniczna dobrze pokazuje aktywność kulturowych wymiarów psychiki oraz jak rozpoznanie ich aktywności umożliwia pracę z tymi wymiarami w kontekście indywidualnego procesu analitycznego. Jednak artykuł zawiera dużo więcej odniesień. Jest niezwykle cennym źródłem inspiracji do badań nad fenomenologią kulturowych aspektów psyche, które ostatecznie doprowadziły do odkrycia kompleksów kulturowych. Zainspirowane nim badania prowadzone są dalej przede wszystkim przez Thomasa Singera i Samuela Kimblesa. Jednym z ostatnich owoców tych badań jest praca Samuela Kimblesa zatytułowana „Phantom Narratives: The Unseen Contributions of Culture to Psyche” (2).
Myśl Hendersona wraz z jej rozwinięciem we wspomnianych późniejszych badaniach jest istotnym wkładem w rozumienie kondycji człowieka współczesnego, lecz nie ogranicza się do niego. Otwiera również drogę do nowego rozumienia wielu masowych zjawisk świata współczesnego. Wyłaniająca się z niej meta-teoria pozwala na powiązanie ze sobą różnych wątków: historii, globalnego procesu indywiduacji, indywidualnego i zbiorowego cierpienia, traumy kulturowej i jej związku z jednostkową psychopatologią, międzypokoleniowym przekazem cierpienia, losem jednostki w kontekście zbiorowości, naturą nieświadomych procesów zbiorowych w grupach i w społeczeństwach.
Definicje Hendersona są tyleż podstawowe co niepełne. Taka też jest jego pierwotna definicja nieświadomości kulturowej, gdy pisze: „Nieświadomość kulturowa, w znaczeniu w jakim używam tego pojęcia, jest obszarem pamięci historycznej rozciągającym się pomiędzy nieświadomością zbiorową a jawnymi kulturowymi wzorcami”. Kimbles i Singer zwracają uwagę, że Henderson nigdy nie rozwinął tej intuicyjnej definicji. Niewątpliwie natomiast otworzył w niej ścieżkę badawczą podjętą przez innych.
Wciąż trwający rozwój jego idei dowodzi jej ogromnego znaczenia w obszarze metateorii oraz praktyki klinicznej. Od czasu sformułowania tej podstawowej definicji powstało wiele dalszych opracowań. Wszystkie one biorą swój początek w genialnej intuicji Hendersona, która nasycona wielością znaczeń wyznacza nowe ważne kierunki w rozwoju psychologii analitycznej. Prawdopodobnie zrealizowanie jej wszystkich implikacji wciąż jest zadaniem leżącym przed nami. Sprawą przyszłości jest jej pełna integracja z tym, co już wiemy o ludzkiej psychice i jej związkach z duszą świata. Wciąż bowiem wiemy o tym tak niewiele.
(c) Tomek J. Jasiński
Odniesienia
- Henderson, J. (1990). Shadow and Self, Chiron Publications.
- Kimbles, S. (2014). Phantom Narratives. The Unseen Contributions of Culture to Psyche, Rowman & Littlefield Publishers.
Joseph L. Henderson
Joseph L. Henderson urodził się w 1903 roku w Elko w Newadzie. W 1929 roku rozpoczął swoją indywidualną analizę z Jungiem. Po roku praktyki klinicznej w Nowym Jorku w 1938 roku, przeniósł się do San Francisco, gdzie spędził resztę życia. Był współzałożycielem Instytutu C. G. Junga w San Francisco. Jest autorem książek i artykułów na temat symboliki i nieświadomości kulturowej, psychologii rytów inicjacyjnych, oraz alchemii. Jego długoletnia praktyka kliniczna objęła pracę z całymi pokoleniami analizantów i superwizantów. Dr. Henderson zakończył praktykę i przeszedł na emeryturę w wieku 102 lat, w 2005 roku, na dwa lata przed śmiercią.
Zostaw odpowiedź